Τι έκπληξη! Σαν καλοστημένο σκηνικό θεάτρου ή σαν τεράστιος ζωγραφικός πίνακας σε υποδέχεται ο Γιαλός, το κλειστό και καλά προστατευμένο λιμάνι της Σύμης. Κι ας μοιάζει ζωγραφιστή, ονειρική, είναι όμως πέρα για πέρα αληθινή η θέα που αντικρίζεις, καθώς το πλοίο μπαίνει στον μυχό του. Αρχοντιά, καλαισθησία και αρμονία συνθέτουν την εικόνα. Κάθε γωνιά, κάθε σοκάκι, όλος ο τόπος ένα αξιοθέατο, σε καλεί να τον ανακαλύψεις! Καμαρωτά ορθώνονται τα διώροφα νεοκλασικά που ξεκινούν από τον Γιαλό και, χτισμένα αμφιθεατρικά, σκαρφαλώνουν ως ψηλά, στη Χώρα, ατενίζοντας αγέρωχα το μπλε του Αιγαίου, ενώ η ζωηρή πολυχρωμία τους καθρεφτίζεται παιχνιδιάρικα στα κρυστάλλινα νερά του. Διηγούνται την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων του, την έφεση των ντόπιων στη θάλασσα, τη μαεστρία τους στη σπογγαλιεία, τη ναυπηγική, την ξυλογλυπτική και το εμπόριο.

Η Καλή Στράτα, ο κύριος εμπορικός άξονας που κάποτε συνέδεε το άνω χωριό με το λιμάνι, σε προσκαλεί να περπατήσεις τα 500 πέτρινα σκαλοπάτια της. Κάθε λίγο, κάποιο χαλατό, όπως αποκαλούν τα ετοιμόρροπα εγκαταλελειμμένα σπίτια, χάσκει πληγωμένο από τον μαρασμό που ακολούθησε την αναγκαστική μετανάστευση των κατοίκων σε αναζήτηση ενός καλύτερου αύριο και τις καταστροφές που προξένησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Και σε κάθε πλάτωμα, σε κάθε ύψωμα του άγριου βραχώδους τοπίου, ξεπροβάλλει και μια εκκλησία, μάρτυρας της μεγάλης πίστης των ανθρώπων και της ανάγκης τους να ζητήσουν προστασία από τους κινδύνους της θάλασσας.

Η μεγαλύτερη όμως θαυματουργική δύναμη αποδίδεται στον πολιούχο της Σύμης και προστάτη των ναυτικών, Αρχάγγελο Μιχαήλ, στον οποίο είναι αφιερωμένο το Μοναστήρι του Πανορμίτη, στα νότια του νησιού. Αριστούργημα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του 18ου αι. αλλά κι ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της ελληνικής Ορθοδοξίας, συνοδεύεται από πλήθος θρύλων και θαυματουργών ιστοριών, όπως αποδεικνύουν και τα εκατοντάδες αφιερώματα που φέρνει η θάλασσα μυστηριωδώς από κάθε γωνιά του κόσμου μαζί με τις ευχές των πιστών που τα στέλνουν.

Στη Σύμη, το μυαλό προσπαθεί να συλλάβει αυτό που βλέπει το μάτι και νοιώθει η καρδιά. Άσε το βλέμμα να πλανηθεί και την καρδιά να ερωτευθεί!